Mevzuat

Yeni Mahalli İdareler Kanun Tasarısı

Enver SALİHOĞLU
(Mülkiye Başmüfettişi)

Bakanlar Kurulunca TBMM'ne sunulan "Merkezi İdare ile Mahalli İdareler Arasında Görev Bölüşümü Ve Hizmet ilişkilerinin Esaslarının Düzenlenmesi Ve Çeşitli Kanunlarda Mahalli İdarelerin İlgili Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Tasarısı" ile mahalli idarelerin teşkilat yapısında, görev ve yetkilerinde önemli düzenlemeler öngörülüyor. Tasarının getirdiklerini altı ana başlık altında değerlendirmek mümkün.

Tasarıda neler var?

1 Merkezi idare ile mahalli idareler arasında hizmet ilişkisi ve görev bölüşümü :

Tasarının 3.maddesinde bugüne kadar kanunlarımızda bölük pörçük yer alan merkezi ve mahalli idareye ait görevler ayrı ayrı guruplandırılmıştır; 4. madde de ise hizmet ilişkisinin nasıl kurulacağı düzenlenmektedir. Bu bölümde mahalli idarelere verilen görevler şöyle sıralanmaktadır :

a) Eğitimin fiziki alt yapısı, sağlık ve sosyal yardım, gençlik ve spor, kültür, turizm, tarım, hayvancılık, çevre, orman, ağaçlandırma, imar, bayındırlık, alt yapı, ekonomi ve ticaret alanında mahalli müşterek nitelikli işleri yürütmek.

b) Asli görev ve hizmetlerinin yanı sıra kanunların yasaklanmadığı ve münhasıran başka idarelere vermediği mahalli ve müşterek nitelikli ihtiyaçları karşılamak amacıyla genel karar organlarının vereceği kararla her türlü hizmet ve faaliyette bulunmak.

2 İI Özel İdaresi ile ilgili düzenlemeler:

Tasarının büyük bölümü il özel idarelerine ayrılmıştır, Tasarının 5. maddesi ile 3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu'nun 78. maddesi yeniden düzenlenmiş, özel idarelere verilen görevler genişletilerek 7 başlık altında toplanmıştır. Verilmek istenen yeni görev ve yetkiler ile teşkilat yapısındaki düzenlemeler kısaca şöyledir:

a) Eğitim ile ilgili görevlere bina yapımı yanında kurs açmak ve muhtaç öğrencilere burs vermekte eklenmektedir.

b) Gıda maddelerinin denetimi ve bununla ilgili işyerlerine ruhsat verme görevi verilmektedir.

c) Küçük sanayi ve organize sanayi bölgeleri kurmak ve bu hususta diğer kişi ve kuruluşlara yardım etmek görevi özel idarelerin yapacağı işler arasına alınmaktadır.

d) Çevre, ağaçlandırma ve orman işleri, erozyonla mücadele, doğanın korunması, çayır mera ve otlakların iyileştirilmesi ile ilgili görevler verilmektedir.

e) İmar mevzuatına ilişkin bütün görev ve yetkiler belediye ve mücavir alan sınırları dışında özel idarelere devredilmekte, Kıyı Kanunu'nda belediyelere verilen görev ve yetkiler sorumluluk alanında özel idarelere geçmektedir.

f) Belediye ve mücavir alan sınırları dışındaki altyapı ve bayındırlık hizmetleri büyük ölçüde özel idarelere devredilmektedir.

g) İl özel idarelerinin il ve ilçe teşkilatlarının yapısı değiştirilerek standart hale getirilmekte ve kadrolaşmada il meclisine yetki verilmektedir.  İI ve ilçe özel idare müdürleri yerine genel sekreterlik ünvanı getirilmektedir.

h) İlçelerde, ilçe meclisi kurulması öngörülmekte, il genel meclisinin adı İl Meclisi olarak değiştirilmektedir. İI meclislerine kaymakam, üniversite rektörleri ve meslek odalarının başkanlarının fahri üye olarak katılmasına imkan sağlanmaktadır.

ı) İI özel idarelerinin zabıta ve özel güvenlik teşkilatı kurmalarına imkan sağlanmaktadır.

i) Köylere hizmet götürme birliği oluşturulması zorunlu hale getirilmektedir.

3 Büyük şehir belediyeleri ile ilgili düzenlemeler :

Tasarı büyük şehir belediyelerinin yapı ve işleyişi ile ilgili önemli değişiklik getirmemektedir, başlıca yenilikler şunlardır :

a) 3030 Sayılı Kanunun 6. maddesinde bir fıkra ile çevre sağlığı ve korunması ve gayri sıhhi müesseselerle ilgili görev ve yetkiler yeniden büyük şehirlere verilmektedir.

b) 3030 Sayılı Kanuna eklenen bir madde ile büyük şehir belediyelerinin mücavir alanları içinde bağımsız belediye kurulamayacağı hükme bağlanmaktadır.

c) Büyük şehirlerdeki "alt kademe" belediyelerinin adı "belde" belediyeler olarak değiştirilmektedir. Ayrıca büyük şehir belediyeleri sınırları içine alınacak belediye ve köyler için izlenecek yol belirlenmekte, Bakanlar Kurulu'na resen sınır belirleme yetkisi tanınmaktadır.

4 1580 Sayılı Kanunda öngörülen değişiklikler :

a) İI ve ilçe merkezleri dışında belediye kurulabilmesi için gerekli nüfus miktarı 2.000'den 5.000'e çıkarılmakta, belediyeye katılabilmek için 1580 Sayılı Kanunun 7. maddesindeki 500 ve 2500 metrelik mesafeler 5.000 metreye çıkarılmaktadır.

b) 1580 Sayılı Kanunun 13. maddesine eklenen fıkralarla belediye organlarının karar ve toplantı zabıtlarının istek halinde ilgililerine verilmesi, belediye meclislerinin yetkileri içinde olmak şartıyla vatandaşların taleplerinin meclis gündemine alınması zorunluluğu getirilmektedir.

Bir başka fıkra ile; beldelerde "Gönüllü Kuruluşlar Meclisi" oluşturulmakta, bu meclisin görev ve çalışma şartlarının içişleri Bakanlığınca düzenlenmesi öngörülmektedir.

c) Gıda maddeleri ile ilgili denetim ve ruhsat verme işleri yeniden belediyelere devredilmekte, yer altı sularının kullanımına izin verme ve denetleme görevi belediyelere verilmektedir,

d) Belediye meclislerinin oluşumu yeniden düzenlenmekte, muhtarların belediye meclisine katılmalarına imkan sağlanmakta, meslek kuruluşları ile üniversite rektörlerinin belediye meclisine fahri üye olarak katılması imkanı getirilmektedir. Ancak meclise katılacak muhtarların sayısı seçilmiş üye sayısının yarısını geçemeyecek, fahri üyeler oy hakkına sahip olamayacaklardır.

Meclis üyelerine; belediye başkanına her zaman belediyeye ait işler hakkında yazılı soru sorma hakkı tanınmaktadır.

e) 1580 Sayılı Kanunun 71.maddesinde yapılan değişiklikle mülki idare amirlerinin meclis kararlarını tekrar görüşmek üzere meclise iadesine imkan tanımakta, ısrar halinde itiraz imkanı getirilmekte, bunun dışında onay yetkisi bütçe ve kesin hesap dahil kaldırılmaktadır.

f) Boşalan belediye başkanlıkları ile ilgili ayrıntılı düzenleme yapılmaktadır.

g) Mahalli idareler birliklerinin kuruluşuna zorunlu hallerde Bakanlar Kurulunca resen karar verilmesine, birliklerin üye mahalli idarelerin yetkilerini kullanmasına imkan sağlamaktadır.

h) Belediyelerin mahalle muhtar ve ihtiyar heyetlerinin görevlerini yapmasına yardımcı olmaları öngörülmekte ve belediyelerin yurtdışı ilişkilerini düzenleyen hükümler getirilmektedir.

ı) Belediye başkanlarının ve meclis üyelerinin emeklilik hakları düzenlenmekte, başkanların sağlık izinleri ve tedavi giderlerinin devlet memurlarına uygulanan usulde yürütülmesi ve bütün belediye başkanlarına hususi damgalı pasaport verilmesi öngörülmektedir. Ayrıca belediyelerin yazışmalarını tüm kamu kurum ve kuruluşları ile doğrudan yapmasına imkan sağlamaktadır.

i) Hazine arazilerinin belediye ve il özel idarelerine devri öngörülmektedir.

j) Genel bütçeden belediyelere verilen paylar yüzde 10'a , özel idarelere verilen paylar yüzde 5'e çıkarılmakta ve bu payların artırılması için Bakanlar Kuruluna yetki tanınmaktadır.

5 Seçimle ilgili düzenlemeler:

a) İl meclislerinin oluşumunda öngörülen nüfus sınırları yükseltilmekte, il ve ilçe belediye başkanlarının meclis üyesi olmasına imkan tanımakta, ayrıca il meclisine kaymakamların, üniversite rektörlerinin, meslek odalarının başkanlarının fahri üye olarak katılması sağlanmaktadır.

b) Belediye başkanlığına seçilebilmek için % 50 den fazla oy alma şartı getirilmekte, ilk turda bu sağlanamadığı taktirde, en çok oy alan iki adayın katılacağı ikinci tur seçim yapılması öngörülmektedir.

c) İl meclisi ve belediye meclisi üyelikleri seçiminde "onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi" getirilmektedir.

6 Belediye gelirleri ile ilgili düzenlemeler :

Belediye gelirleri ile ilgili önemli değişiklikler getirilmemiş, emlakvergisinden özel idare payı ve çevre temizlik vergisi ile ilgili bazı hükümler kaldırılmakta, müze giriş 0cretlerinden alınan paylarla ilgili değişiklik ve Sosyal Hizmetler Ve çocuk Esirgeme Kurumu Payının kaldırılması öngörülmektedir.

Tasarıda neler yok?

Yukarıda kısaca özetlenen tasarının bazı demokratik düzenler neler getirdiğini söylemek mümkündür. Ancak tasarının:

a) Büyük şehir belediye encümenlerini demokratik bir yapıya kavuşturmadığı, halen belediye birim amirlerinden yani memurlardan oluşan bu encümene belediye meclisi üyelerinin katılmasına imkan sağlamadığı ve üye sayısının azaltılmadığı, yine 1580 Sayılı Kanuna tabi belediyelerde ve il özel idarelerinde encümenin yapısında demokratik olmayan düzenlemelerin giderilmediği,

b) Büyük şehir belediyelerinin mücavir alanları ile ilgili açık bir düzenleme yapılmadığı,

c) 1580 Sayılı Kanuna tabi belediyelerde sözleşmeli personel çalıştırılmasına imkan sağlanmadığı, belediyelerde kadro standardı getirilmediği,

d) Belediye meclislerinin feshini düzenleyen 1580 Sayılı Kanunun 53. maddesindeki siyasi meselelerin görüşülmesinin fesih sebepleri arasında sayılmasının, İI Özel İdaresi Kanunu'nun meclisin siyasi konuları görüşmesini yasaklayan 124. maddesinin aynen korunduğu,

e) Belediye organlarınca alınan muhtelif kararların halkoyuna sunulması yolunun açılmadığı,

f) Belediye meclislerine belediye gelir tarifelerini düzenlemede daha geniş yetki ve sorumluluk verilmediği,

g) Büyük şehir belediyelerinin; ilçe ve belde belediyeleri ile koordinasyonda açık ve kesin yetkilerle donatılmadığı, özellikle; nazım plana aykırı imar planı değişikliklerinin reddi ile ilgili kararların, ilçe meclislerince 213 çoğunlukla kesinleştirilmesine ilişkin hükmün korunduğu, büyük şehir belediyelerinin imar planına aykırı yapılaşmalarda ilçe belediyelerine yaptırım uygulama, gerektiğinde yıkım yetkisi tanınmadığı,

h) İlçe belediye meclisince alınan bütün kararların büyük şehir belediye başkanına gönderilmesine ilişkin hükümlerin korunduğu,

ı) Belediyelerin mali güçlerinin üstünde borçlanmasını engelleyecek bir düzenleme getirilmediği,

i) Çeşitli bakanlıkların mahalli idarelere devredilen görevleri ile ilgili değişikliklerin bu bakanlıkların teşkilat kanunlarında değişiklik yapılması şartına bağlandığı, böylece devredilmesi öngörülen görevlerin bir kısmının kısa zamanda devrinin imkansız hale geldiği, görülmektedir.

Bütün bu eksikliklerin Büyük Millet Meclisi'ndeki komisyon çalışmalarında giderileceğini umuyoruz ancak Meclis'in yüklü gündemi ve çalışma süresinin sonuna yaklaşılması sebebiyle bu tasarının geçmişteki birçok reform tasarısı gibi tozlu raflarda kalacağından endişe ediyoruz.